Schaatsmodellen in vogelvlucht

Schaatsen worden vandaag de dag in grote aantallen op industriële wijze gemaakt, in tig uitvoeringen en voor alle schoenmaten. Schaatsen zijn gemeengoed geworden: je koopt ze in een winkel 'van de plank'. Nog niet eens zo heel lang geleden ging dat anders. Tot het begin van de 20e eeuw werden schaatsen hooguit in relatief kleine series gemaakt in ambachtelijke fabriekjes, die waren ontstaan uit dorpssmederijen. Tot dan was het maken van schaatsen voor de op het boerenbedrijf gerichte smeden slechts een seizoensartikel voor in de stille winterperiode. Als een smid er plezier in had gaf hij de door hem gemaakte schaatsen iets eigens mee. Daardoor ontstonden er in de loop der jaren veel varianten van een ogenschijnlijk eenvoudig product. Omdat de ene smid wat innovatiever was dan een andere en smeden bij elkaar 'afkeken' ontstonden modellen met streekgebonden 'familietrekken'. Dit gegeven maakt oude schaatsen tot een interessant verzamelobject.

Een smid maakte doorgaans schaatsen op bestelling. Hij sleep de ijzers meer of minder rond, afhankelijk van het door de opdrachtgever beoogde gebruik. Maar soms maakte hij gangbare modellen in kleine series, waarvoor hij advertenties plaatste om ze aan de man te brengen. Tegenwoordig kopen we doorgaans schaatsen voor een specifieke toepassing: hardrijden, kunstrijden, ijshockey. Deze 'disciplines' zijn pas ontstaan rond 1900 toe er belangstelling kwam voor sporten als onderdeel van de 'lichamelijke opvoeding'. Interessant is dat de ontwikkeling van deze schaatsdisciplines aansloot bij de natuurlijke mogelijkheden die het klimaat in de verschillende landen bood. In Nederland met zijn vele meren en waterwegen, en relatief lichte sneeuwbuien, is van ouds her altijd veel belangstelling geweest voor het rijden van tochten en in samenhang daarmee voor het hardrijden. Elders waren slechts kleine ijsbanen beschikbaar en werd zelfs geëxperimenteerd met ijsvloeren in zalen en hallen. Daar kwam het kunstrijden en ijshockey tot ontwikkeling.

Van lieverlee ontwikkelden sommige smeden in hun bedrijf een fabrieksmatige productielijn. Nederland heeft tientallen van dit soort bedrijven gekend. In vroeg-geïndustrialiseerde landen als Duitsland, Engeland en de Verenigde Staten ontstonden echter grote metaalwarenfabrieken die schaatsen als aparte lijn in hun leveringsprogramma's opnamen. Hun productietechnische mogelijkheden hebben ertoe geleid dat er geheel metalen schaatsen op de markt kwamen, waarvoor het ene na het andere patent werd afgegeven.

In deze 'afdeling' van Het virtuele Schaatsenmuseum kunt u op hoofdlijnen zien waartoe dat heeft geleid.