Fen skates

Het gebied boven Cambridge heet in de Engelse volksmond Fen District (fen = ven, meer, plas). Het heeft veel weg van het Hollandse en Friese merengebied. Nederlandse waterbouwkundigen legden hier in de tweede helft van de 17e eeuw veel polders droog. Vermoed wordt dat zij en passant het schaatsen op meren en vaarten introduceerden en daarmee het hardrijden op de kortebaan. Hoe dan ook, in dit gebied ontstond een eigen model schaats: de fen skate. Het model wordt ook wel aangeduid als Whittlesea runner. Het huidige Whittlesey lag ooit aan de Whittle Sea en was waarschijnlijk ooit een goede schaatsensmid rijk. Een Nederlandse fabrikant bracht het model rond 1900 op de markt onder de naam 'Go-Ahead', zie afbeelding 6.

Afb.1: Fen skates, 4e kwart 19e eeuw.

Deze afbeelding toont alle kenmerken van de klassieke fenschaats. Wat onmiddellijk opvalt is dat het schaatsijzer van achter naar voren schuin afloopt, waardoor de schaatser op natuurlijke wijze druk uitoefent op de voorkant van de schaatsen. Verder zien we dat er geen krul is maar een soort haakpunt en dat de schaatsen zijn voorzien van forse hakschroeven. Ook zien we dat er vier gleuven in de voetstapels zitten. Opvallend is de sleuf voor een hakleer helemaal aan de achterkant van voetstapel (detail 1). De fraaie messing decoraties laten zien dat deze schaatsen hebben toebehoord aan een liefhebber (detail 2).

Fabricaat: James Howarth, Sheffield (GB)
Merk: zie detail 3.
Technische gegevens: totale lengte: 36 cm; hoogte boven ijs: 3,5 cm; voetstapel: 29 cm lang x 6,5 cm breed; schaatsijzer: 19-9 mm hoog, 4 mm dik, gewicht: 310 g

Afb.2: Fen skates, 3e kwart 19e eeuw.

Fraai, met de hand gesmeed, paar schaatsen (detail 4). De schaatsijzers zijn gemaakt van niet-verstaald smeedijzer en flink aangetast. De messing decoraties rond de hakschroeven hebben de tand des tijds niet doorstaan (detail 5).

Fabricaat: onbekend.
Merk: geen.
Technische gegevens: totale lengte: 36 cm; hoogte boven ijs: 3,5 cm; voetstapel: 29 cm lang x 6 cm breed; schaatsijzer: 19-9 mm hoog, 3 mm dik; gewicht: 250 g.

Afb.3: Fen skates, 4e kwart 19e eeuw.

Een paar schaatsen uit de grote metaalwarenfabriek van Marsden Brothers. Detail 6 laat een reparatie zien die aantoont dat schaatsen duur waren en intensief werden gebruikt. Dit blijkt ook uit het feit dat een van de voetstapels (uiterst deskundig) is vernieuwd.

Fabricaat: Marsden Brothers, Sheffield (GB).
Merk: detail 7 toont de volgende tekst: Marsden Brothers, skate manyfacturers by special appointment to her majesty & the royal family, Sheffield.
Technische gegevens: totale lengte: 34 cm; hoogte boven ijs: 3 cm; voetstapel: 29 cm lang x 6 cm breed; schaatsijzer: 17-10 mm hoog, 4 mm dik; gewicht: 265 g.

Afb.4: Fen skates, 3e kwart 19e eeuw.

Aan dit paar schaatsen vallen twee constructiedetails op. Het meest in het oog loopt de punt die sterker dan gebruikelijk is gekromd, waardoor bijna een echte krul is ontstaan. Verder zit voor in de voetstapels een pen die het schaatsijzer fixeert en scheuren van het hout tegengaat (detail 8). Een dergelijke constructie wordt in fen skates vaker aangetroffen en is verder alleen bekend van Zweedse krulschaatsen.

Fabricaat: Moulson Brothers, Sheffield (GB)
Merk: detail 9.
Technische gegevens: totale lengte: 32 cm; hoogte boven ijs: 3 cm; voetstapel: 28 cm lang x 6,5 cm breed; schaatsijzer: 17-12 mm hoog, 5 mm dik; gewicht: 300 g.

Afb.5: Fen skates, 4e kwart 19e eeuw.

De Engelse metaalwarenindustrie was evenals in Duitsland tegen het eind van de 19e eeuw goed ontwikkeld. Bedrijven als Marsden verkochten hun schaatsen vaak via kleinere lokale bedrijfjes zoals Bodger in Wisbech (detail 10). Een paar schaatsen met een eigen smidsmerk, zoals hier getoond, mag dan ook best als 'bijzonder' worden gekwalificeerd.

Fabricaat: onbekend.
Merk: J.W.S. (detail 11).
Technische gegevens: totale lengte: 32 cm; hoogte boven ijs: 3,5 cm; voetstapel: 26 cm lang x 6 cm breed; schaatsijzer: 17-12 mm hoog, 5 mm dik; gewicht: 255 g.

Afb.6: Fen skates, 4e kwart 19e eeuw.

Dit paar fen skates is gemaakt in Rotterdam door Ravesteijn & Co. Van dit bedrijf is helaas weinig meer bekend dan een advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 27 december 1890. Deze schaatsen hebben geen hakschroeven; waarschijnlijk omdat deze in Nederland nooit populair zijn geweest (detail 12). Wel hebben ze een pen in de voorkant van de voetstapel, zoals bij de schaatsen uit afbeelding 4. De antislip-pinnetjes lijken een imitatie van wat we op Amerikaanse baanschaatsen van rond 1900 tegenkomen (detail 13). De 'haltertjes' zijn helaas niet meer aanwezig.

Fabricaat: Ravesteijn & Co., Rotterdam.
Merk: Go-Ahead (detail 14).
Technische gegevens: totale lengte: 38 cm; hoogte boven ijs: 5 cm; voetstapel: 30 cm lang, 6 cm breed; schaatsijzer: 18-13 mm hoog, 3,5 mm dik; gewicht: 290 g